Część druga – Karol Fertner

Więcej
9 lata 4 miesiąc temu #15959 przez Szymon Gruca
Część druga – Karol Fertner was created by Szymon Gruca

9 czerwca środa.
Dość długo nie pisałam, bo aż dwa tygodnie, a to z braku czasu. Cały dzień mam dużo zajęcia, wcale mi się nie przykrzy. Wstaję o 7 ej rano, a czasami o 6 tej, w łóżku poczytam poranne modlitwy z maleńkiej książeczki i mówię pacierz. Potem ubieram się w bieliznę i sprzątam pokój i sień, myję się ubieram i piję śniadanie o 8, a czasami o 9 tej. mama po śniadaniu idzie do swego ogrodu, a ja poczytawszy trochę sprzątam po śniadaniu i krzątam się około obiadu. Zwykle obiad jadamy o 1 ej niekiedy wcześniej. Po obiedzie do 2 ej odpoczywamy ja czytam książkę, ojciec śpi.

Ledwie zdążę uprzątnąć przychodzą moje trzy uczennice  Marysia Kolędkiewiczówna, Hela Pabich i żydóweczka Salka Łaszez. Mają lat od 8 do 7 miu. Marysia i Hela uczą się godzinę, ale ze dwie się bawią. Salka zaś tylko uczy się 2 godziny i idzie do domu. Po lekcjach uczę się trochę sama i tak przechodzi mi do 6 tej. Jeżeli mam książkę to czytam, a jeżeli nie to wyszywam poduszkę do igieł na kanwie. Tak mi zwykle przechodzi do 8 mej. Do dziewiątej siedzę na dworze lub za oknem robiąc przy kwiatkach. Po dziewiątej przychodzi mama i jemy kolację i dopiero o 10 tej idziemy spać.  Ciągle pogoda, deszcz dość dawno nie padał, kurz niemożliwy do zniesienia i trawniki wypalone przez słońce. Już po Bożym Ciele, jutro czwartek koniec oktawy.

Wojna trwa, Niemcy odebrali Ruskim Przemyśl. Książek do czytania pożyczam dalej od Zosi Cz. od Zosi Dobrowolskiej, Heli Jedrz. i często przynosi mi hela Pabich od swoich koleżanek. czytałam w tym tygodniu "Ogniem i Mieczem" tom 2 Sienkiewicza, "Z ogniw życia" Adolfa Dygasińskiego, "Bracia mleczni" J.g.K i "Sachalin" Doroszewicz.

Kończę 8 wieczorem


Szymon Gruca

Please Zaloguj or Zarejestruj się to join the conversation.

Więcej
9 lata 4 miesiąc temu #15960 przez Andrzej Kuśnierczyk
Replied by Andrzej Kuśnierczyk on topic Część druga – Karol Fertner
Pani Marzeno!
Gdyby dodać listowi nieco językowej patyny ("jestem wdzięczen, żem dojechał do Jasnej Góry"), nikt nie zorientowałby się, że jest falsyfikatem!

Z oczekiwaniem na dalszy ciąg opowieści.

Please Zaloguj or Zarejestruj się to join the conversation.

Więcej
9 lata 4 miesiąc temu #15966 przez Marzena Kołodziejczyk
Replied by Marzena Kołodziejczyk on topic Część druga – Karol Fertner
O tak, język listu powinien nawiązywać do stulecia i pasować do warstwy społecznej. To jest wyzwanie dla mnie. Muszę znaleźć poradnik, może gazety wystarczyłyby, oryginalne teksty z XIX wieku.Dziękuję za uwagi, w ostatniej chwili zamieniłam lekarza na cyrulika.
Pozdrawiam
Marzena

Please Zaloguj or Zarejestruj się to join the conversation.

Więcej
9 lata 4 miesiąc temu #16082 przez Anna Fukushima
Replied by Anna Fukushima on topic Część druga – Karol Fertner
Pani Marzeno,

Z niecierpliwoscia oczekuje na czesc trzecia tej wspanialej opowiesci.

Tymczasem, zamieszczam artykul o tzw. "szkole czestochowskiej" ktorej przedstawicielami byli Fertnerowie:

Nazwisko Fertner kojarzy się zazwyczaj ze słynnym aktorem. Jedynie niektórzy historycy sztuki, specjalizujący się w twórczości artystów cechowych (zwłaszcza częstochowskich) wiedzą, że ród Fertnerów - to przede wszystkim artyści-plastycy, najbardziej chyba reprezentatywni przedstawiciele "szkoły częstochowskiej". Tradycja artystyczna w tej rodzinie musiała być bardzo silna, skoro talent i zamiłowanie przekazywano z pokolenia na pokolenie. Przetrwała ona cały wiek XIX i w nieco zmienionej formie dotrwała do naszych czasów. Dzieła artystów z rodziny Fertnerów znajdują się w wielu zabytkowych kościołach częstochowskich, muzeach (Muzeum Narodowe w Warszawie i Częstochowie), w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej i Archiwum Państwowego w Krakowie, a także w licznych zbiorach prywatnych.

Rodzina Fertnerów pochodzi z terenów cesarstwa austro-węgierskiego. Najstarsze znane nam żródła wskazują Rothwasser jako miejsce osiedlenia przodków rodu. Żył tam niejaki Józef Fertner (fonetyka polska), urodzony w 1776 r. Jego syn, Franciszek Fertner, ożeniony z Maryanną Effenberg, także zamieszkiwał jeszcze w Rothwasser. Z małżeństwa tego narodził się w 1816 r. syn Piotr i od tego momentu rozpoczyna się interesująca nas historia. Otóż tenże Piotr Fertner z nieznanych nam przyczyn opuścił strony rodzinne i około 1840 r. przybył do Częstochowy. On właśnie został założycielem częstochowskiego rodu rzeźbiarzy, a wkrótce jednym z najbardziej znanych rzeźbiarzy cechowych w Częstochowie i okolicach. Już wtedy (w wieku 20 lat!) mógł poszczycić się otrzymanym w 1836 r. od gminy Oberlitz w Austrii stopniem mistrza. Miał więc prawo otwarcia własnej pracowni i zatrudniania uczniów (terminatorów i czeladników).

Rycina Adriana Głębockiego z 1872 r. przedstawia pracownię Piotra Fertnera wraz z jego podobizną, ukazując wiernie jej klimat i charakter. Piotr zatrudniał kilku uczniów, a także kształcił własne dzieci - między innymi syna Jana, swego następcę.

Piotr Fertner ożenił się z częstochowską panną Pauliną Fijałkowską i tym samym stał się prawdziwym obywatelem Częstochowy. Wrósł w to niezwykłe miasto, wrósł w Polskę, choć nie było jej wówczas na mapie politycznej Europy. Stał się Polakiem z wyboru i tę polskość przekazał swoim dzieciom, wnukom, prawnukom. Tragicznym na to dowodem jest słynna bohaterska śmierć Ludomira Białeckiego (syna Fertnerówny z domu), spalonego w czołgu pod Monte Cassino. Równieź inny potomek Fertnerów - syn Pauliny Fertnerówny-Szwabskiej, Mieczysław, lekarz i oficer - zaginął w czasie ostatniej wojny światowej na terenach okupowanych przez Armię Czerwoną.

Piotr Fertner wykonywał wiele prac - płaskorzeźby, wypukłorzeźby, ołtarze, feretrony, krucyfiksy - dla częstochowskich kościołów, a przypuszczalnie także dla klasztoru jasnogórskiego. Według tradycji rodzinnej współpracował głównie z kościołem Św. Rocha. Trudno dziś z całą pewnością zidentyfikować dzieła tego artysty, bowiem archiwa kościelne są niekompletne i trudno dostępne. W dodatku rzeźbiarze częstochowscy niezwykle rzadko sygnowali swoje prace. Wiadomo jednak, że Piotr Fertner wykonywał przede wszystkim duże rzeźby sakralne, wyspecjalizował się w' przedstawieniach Chrystusa Ukrzyżowanego i Madonny. W zbiorach prywatnych zachował się piękny, dużych rozmiarów, bogato polichromowany i złocony obraz-wypukłorzeźba "Ecce Homo". Podziwiamy szczególną siłę psychologiczną w przedstawieniu pełnej cierpienia, nie idealizowanej twarzy i niezwykłą wprost ekspresję pięknych, jakby żywych dłoni Chrystusa. Podobny obraz - lekko stylizowana podobizna Czarnej Madonny (technika olejna połączona z płaskorzeźbą) zaginął niedawno w zagadkowych okolicznościach. Twórczość Piotra Fertnera, a także innych artystów z tej rodziny, omawia szczegółowo Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (PAN).

Syn Piotra, Jan Fertner (urodzony w 1848 r.) także rzeźbił w drewnie. Nie osiągnął już jednak znaczącej pozycji swego ojca. Może dlatego, że był jego wiernym naśladowcą, kontynuatorem tej samej maniery artystycznej. Często prace Jana mylone są z dziełami Piotra i tylko wprawne oko dojrzy różnice jakościowe dzielące warsztat syna od twórczości ojca. Syn Jana, Andrzej Fertner, także był rzeźbiarzem. Znacznie więcej wiadomości historia przekazała nam o sztycharzach, Karolu i Romanie. Karol Fertner, brat Piotra (urodzony w 1804 r.), oprócz własnej pracowni posiadał też sklep artystyczny pod Jasną Górą. Wiadomo, że płacił zań podatki w latach 1836-1838. Z podanych dat wynika, że Karol wcześniej niż Piotr wyemigrował z rodzinnych stron i osiadł w Częstochowie (przekazy i dokumenty rodzinne nic na ten temat nie wspominają). Widocznie pod jego wpływem lub też za jego przykładem przybył tam również młodszy brat. Jako ciekawostkę można tu dodać fakt, że wnukiem Karola był właśnie Antoni Fertner - wybitny polski aktor.

Z kolei Roman Fertner, syn Karola (urodzony w 1829 r.), kształcił się w pracowni ojca, a następnie kierował szkołą rysunkową przy cechu. Posługiwał się on różnymi technikami graficznymi, przede wszystkim stalorytem i litografią. Ryciny te reprezentują dobry, solidny, choć nieco nierówny poziom. Wynikało to z tego, że Fertnerowie-sztycharze pracowali zarówno na zamówienia tak zwanych lepszych klientów, jak i "dla ludu", dla zwyczajnych pielgrzymów podążających na Jasną Górę. Naturalnie, różnica w jakości jest łatwo dostrzegalna. Ponadto obaj sztycharze - ojciec i syn sygnowali swe prace tylko dla wyżej wymienionej "lepszej" klienteli. Sygnatury te nie są również jednakowe. Sztychy swe sygnowali różnie: "Karol Fertner", "Roman Fertner w Częstochowie", "u Karola Fertnera w Częstochowie" itp. Wynika stąd, że część tych prac rytowana była przez uczniów lub tylko częściowo przez mistrza, na co wskazuje sygnatura "u Karola...", co sugerowałoby, że rycina powstała wprawdzie w pracowni Karola, ale niekoniecznie została przez niego samego wykonana. Miedzioryty Karola zachowane są w Gabinecie Rycin Biblioteki Jagiellońskiej, Archiwum Państwowym w Krakowie (w tekach Grabowskiego) i w warszawskim Muzeum Narodowym. Prace Romana Fertnera znajdują się w wielu domach prywatnych. Ryciny obu tych sztycharzy zainspirowały twórczość ludową okolic Częstochowy.

Charakterystycznym zwyczajem artystów częstochowskich ubiegłego stulecia było zawieranie związków małżeńskich przede wszystkim w obrębie własnego środowiska (faktycznie raczej hermetycznego). I tak młodzież z rodu Fertnerów łączyła się kilkakrotnie z przedstawicielami znanej częstochowskiej rodziny malarzy cechowych - Szwabskich. W ten sposób doszło do połączenia dwóch znakomitych artystycznych rodzin w swoisty wszechstronnie uzdolniony klan. Malarze, Feliks i Julian Szwabscy (bracia) byli wówczas uznanymi twórcami częstochowskimi i obaj zostali mistrzami cechu w 1849 r. Dwóch synów Juliana ożeniło się z Fertnerównami. Jeden z wnuków, wspomniany już Mieczysław Szwabski, został - według informacji rodzinnych - zamordowany w Katyniu przez NKWD w 1940 r.

Jednakże historia rodziny na tym się nie kończy. Prawnuczką Piotra Fertnera i wnuczką Jana była zmarła niedawno wybitna artystka-malarka Janina Plucińska-Zembrzuska (1922-1987). Po raz pierwszy eksponowała swe prace w 1947 r., ma w swoim dorobku przeszło 100 wystaw indywidualnych i znacznie więcej zbiorowych oraz wiele nagród i medali za pracę twórczą. Uprawiała różnorodne rodzaje plastyki: olej, akwarelę, temperę, rysunek, collage, tusz, grafikę i rzeźbę. Prace artystki znajdują się w muzeum częstochowskim oraz w zbiorach prywatnych. Odejście malarki w pełni sił twórczych jest ogromną stratą, ale jej niezwykłe obrazy żyją i przechowują pamięć o wszystkich pokoleniach jej artystycznych przodków. Jerzy Ziemowit Mikołajtis napisał o sztuce Janiny Plucińskiej: "Stoimy przed sztuką osobliwą i spontaniczną. Twórczość Janiny Plucińskiej-Zembrzuskiej nie da się wtłoczyć w ramy określonej konwencji..." Głównym tematem prac artystki jest człowiek i jego stany uczuciowe (cykle: "Żałobnice", "Golgota", "Stan wojenny" itp.).

Sztuka Janiny Plucińskiej należy już do naszej epoki, ale jest jednocześnie kontynuacją starej "szkoły częstochowskiej". Ponadto niektóre z jej serii, na przykład "Stan wojenny" - to też już na szczęście historia, zabytki tragicznej przeszłości. Tak jak tragiczne było życie artystki, któremu usiłowała stawić czoła.

Być może ten skromny szkic przyczyni się do upamiętnienia dorobku artystycznego rodu Fertnerów i "szkoły częstochowskiej" w ogóle, a także spowoduje zainteresowanie badaczy tym mało dotąd eksploatowanym w historii sztuki zagadnieniem.

Zrodlo : Ród Fertnerów i "szkoła częstochowska",
Spotkania z Zabytkami, nr 7/1992, str. 37
www.annaklejzerowicz.pl/publicystyka_rodfertnerow.html
______________
AF

Please Zaloguj or Zarejestruj się to join the conversation.

Czas generowania strony: 0,000 s.
Zasilane przez Forum Kunena

Logowanie