Poniżej fragment "Ksiąg referendarii koronnej" (lata 1768 - 1780), w którym gromady wsi: Złochowice, Truskolasy, Jaciska, Opatów, Bór Zapilski, Bór Zajaciski, Panki, Praszczyki, Kostrzyna, Podłęże, Kawki i Cyganka w starostwie krzepickim występują przeciwko Adamowi Miączyńskiemu, staroście.
POLSKA AKADEMIA NAUK Instytut Historii
KSIĘGI REFERENDAMI KORONNEJ
z drugiej połowy XVIII wieku
TOM I (1768 — 1780)
Wydali:
Antonina Keckowa i Władysław Pałucki
KSIĄŻKA i W I E D Z A
9. Gromady wsi: Złochowice, Truskolasy, Jaciska, Opatów, Bór Zapilski, Bór Zajaciski, Panki, Praszczyki, Kostrzyna, Podłęże, Kawki i Cyganka w starostwie krzepickim przeciwko Adamowi Miączyńskiemu, staroście
Zob. dekret nr 52 i sum. nr 51.
20 IX 1769
Sprawa z powództwa gromad o niedopuszczenie za sprawą starosty do wykonania czynności przez komisję wyznaczoną dekretem referendarskim 11 IV 1763 r. i poczynione w międzyczasie nowe nadużycia: przebory w pańszczyźnie, czynszach, daninach, wynajem pańszczyzny, uciążliwe podwody, zabór łąk i inne krzywdy. Odesłanie sprawy do wyznaczonej w 1763 r. komisji (z wyznaczeniem nowych, na miejsce zmarłych w międzyczasie komisarzy), dla egzekucji dekretu 1763 r. oraz zbadania i rozsądzenia nowych pretensji gromad.
Ks. ref. nr 31 (dekrety), k. 46v—50v.
Stanisław August etc. Oznajmujemy etc, iż po wypadłym w sądach referendarskich koronnych za panowania przodka naszego ś. p. Augusta III między stronami niżej wyrażonemi, na wzajemne ich aktoraty, pod aktem tu w Warszawie, w poniedziałek nazajutrz niedzieli Conductus, czyli Przewodniej, to jest dn. 11 m. kwietnia, r. p. 1763, dekrecie na komisyją1, zapozwani i przypozwani byli do nas i sądów naszych referendarskich koronnych dwiema listami pozwów-mandatów [k. 47] naszych ur. ur. Adam Miączyński2 starosta nasz krzepicki i Marcin Giągliński komisarz tegoż starostwa, tudzież szl. szl. Stanisław Orzeński i Jakub Ełiasiński pisarze prowentowi starościńscy, niemniej ucz. ucz. Mikołaj Francug, Antoni Siodlarz, Jan Szubert i niewierny Marek Marthe arendarz rembielski, z osób sprawy niżej wyrażonej i dóbr ich ogólnie wszystkich, na instancyją ur. instygatora koronnego i jego delatorów: ucz. ucz. wójtów, przysiężnych, prac. prac. poddanych i całych gromad wsiów: Złochowic, Truskolasy, Jacisk, Opatów, także borowianów zapilskich3 i zajacisnych4, niemniej kuźniczanów kuźnic pankowskiej5, praszczykowskiej6 kostrzyńskiej7, Podłęże, Kawki, Cyganki, Jaciska do wsi Panków i starostwa naszego krzepickiego należących, jako też ucz. Grzegorza Truniny młynarza młyna Zagórnego nazwanego — powodów.
A to, przychylając się do praw, lustracyi, dekretów i wyżej wyrażonego tudzież reskryptu naszego, glejtu sobie nadanego, dekretu komisarskiego i do manifestów przez siebie poczynionych, idque pierwszym o to, iż pozwani dekretu, wyżej de actu wyrażonego, na komisyją wypadłego, do egzekucyi przywieść nie chcą i lubo powodowie termin upadły po bezkrólewiu podnosząc, reskrypt, z przydaniem dwóch na miejsce zmarłych komisarzów, dn. 10 czerwca w r. 1765 od nas otrzymali, ur. ur. komisarzów i geometrę do pomiaru gruntów i pól, przerzeczonym dekretem nakazanego, swoim kosztem sprowadzili i tylko w jednej wsi Truskolasach, po wyprowadzonych przez pozwanych inkwizycyjach, nie dawszy ur. geometrze pomiaru zaczętego odprawić, limitę pierwszą, drugą i trzecią [k. 47v] ciż sami pozwani czyniąc, termin umyślnie translapsowali. A tymczasem wielorakie powodom, pod protekcyją naszą i glejtem i w prawie aktualnym zostającym, uciążliwości, w manifestach i punktach opisane, poczynili. Mianowicie ur. Giągliński komisarz starostwa podwodami, wożeniem drew świątalnych, daninami nowowymyślnemi, czynszami podwyższanemi, egzekucyjami, biciem, więzieniem, kajdanami i do gąsiora wsadzaniem powodów — poddanych naszych — trapił. Z arendarza Żyda, który prac. Andrzeja Kwiatunia zbił i okaliczył [s.], sprawiedliwości nie uczynił; tychże powodów różnym osobom za granicą starostwa, a nawet Żydom do robót ciężkich, kopania drzewa w borach i do taczek za pieniądze dla siebie najmował; drzewa ciesane i deski, lubo je za kwitami leśniczych opłacili, z podwórzów im zabierać, łąki gromadzkie sprzątać i do dworu zwozić kazał. Maciejowi Praskiemu sadzawkę jego na podwórzu, karpiami — na przedaż na pogłówne — wsadzonemi, wyłowić do dworu; sieć, włok zwaną, pożyczaną zabrać kazał, przy którym braniu okaleczenia przez brytana żony tegoż Praskiego i śmierci dziecięcia jej przyczyną był8. Gruszki i śliwy na własnych ogrodach poddanych pootrząsać i zabrać do dworu rozkazał. Prowianta od powodów na żołnierzy wybrawszy9, pieniądze za nie sobie obrócił. Bydła wiejskiego, zarażonym bydłem z Rusi w dworze trzymanym, upadku był przyczyną. Wójtów we wsiach nieprzysiężnych podług woli swej obiera; grunta wiejskie dworskim ludziom zamiast geometry mierzyć kazał. Z pól nieobsianych czynsze i inne daniny wyciągał. Reskrypta dwa przeciwne dekretowi i porządek w nim na komisyją ułożony mieszające, mianowicie ostatni pod datą 12 dnia m. maja w r. 1768, szesnastu komisarzów sobie włożywszy, mimo [k. 48] wiedzy powodów, na tęż komisyją otrzymał i inne krzywdy i wiolencyje powodom poczynił. Do widzenia i przysłuchania się: reskryptów pomienionych skasowania; komisarzów na miejsce zmarłych motu iudicii naznaczenia i pomienionego dekretu referendarskiego do egzekucyi przywiedzenia, komisyi i inkwizycyi na przeszłe i teraz nastąpione krzywdy i aż do aktu komisyi zachodzące naznaczenia; tychże pozwanych za zgwałcenia glejtu i litispendencyi sądów naszych, podług opisu prawa, ukarania; do powrócenia szkód przymuszania i co by prawo i sprawiedliwość wyciągała, ustanowienia i na unkosztach prawnych kondemnowania.
Drugim pozwem-mandatem naszym: o podobnychże wiolencyi i uciążliwości czynienie, glejtu i litispendencyi naruszenie, powinności nie podług dekretów dawniejszych i lustracyi, osobliwie r. 1660, mimo zakazanie dekretu sądów referendarskich wymuszanie; wymiaru przez geometrę przysięgłego już zaczętego zwłóczenie i dla przeciągu tejże komisyi i sprawy pomienionego ur. geometrę do sądu nieprzyzwoitego ewokowanie, a wymiaru gruntów przez osoby niesposobne dworskie ekspedyjować nakazanie i składek na takowy wymiar od powodów wyciąganie; robocizny i podróż za granicę odprawiać rozkazywanie i o innych krzywd przeciw prawom i lustracyjom czynienie i tymże prawom, tudzież dekretom sądów naszych referendarskich koronnych sprzeciwienie się. Do widzenia i przysłuchania się: tychże pozwanych za przewłóczenie sprawiedliwości, sprzeciwienie się prawom, dekretom i glejtom, naruszenie litispendencyi ukarania; robocizn, danin i powinności, nad obmowę praw lustracyi [k. 48v] koronnych, osobliwie r. 1660, i dekretów, w sądach referendarskich koronnych ferowanych, nadebranych i mimo słuszność wyciągnionych, mających być likwidowanych, nadgrodzenia; wymiaru, przez ur. geometrę przysięgłego zaczętego, kontynuować nakazania; osobnej kary za przeszkodzenie wymiaru i ur. geometry, dla zwłoki sprawiedliwości, do nieprzyzwoitego sądu ewokowanie na tychże pozwanych wskazania; wyciągnionych sum od wymiarów bezprawnych i ciąży powrócenia; szkód wszelkich i kosztów prawnych nadgrodzenia; aktu komisyi nieodwłocznie zakończyć nakazania i co by sprawa i sprawiedliwość wyciągała, ustanowienia, z przyłączonym zakazem w tychże obydwóch mandatach, aby pozwani wspomnionym gromadom — powodom — jako pod protekcyją glejtu naszego i powagą litispendecyi zostającym, żadnych przykrości bezprawnych nie czynili, pod osobnemi karami w prawie opisanemi; alias jako obszerniej też pozwy-mandaty nasze i ich relacyje (które tu pro insertis mieć chcemy): pierwsza, in castro Cracoviensi feria quinta a. f. s. s. Hedvigis Electae proxima, die scilicet 13 m. octobris10; druga, w tymże grodzie feria quinta p. f. s. Andreae apostoli proxima, die scilicet 1 m. decembris11 roku obydwie przeszłego 1768, w sobie obmawiają i opiewają.
Na dzisiejszym tedy terminie z pomienionych pozwów-mandatów naszych słusznie przypadającym i dotąd się kończącym, gdy -- powodowie przez Macieja Praskiego z Jacisk i Wawrzyńca Włókę z Boru Zapilskiego wraz z plenipotentami, pozwani przez plenipotentów [k. 49] przed nami i sądami naszemi referendarskiemi koronnemi stawali, terminu tego pilnowali i między sobą kontrowertowali, my król i sąd nasz referendarski koronny, wysłuchawszy stron kontrowersyi, dekret commissionis sądu naszego, w r. 1763, tu w Warszawie, w poniedziałek nazajutrz niedzieli Conductus, czyli Przewodniej, to jest dn. 11 m. kwietnia, z kontrowersyi stron zaszły, dziewiąciu w liczbie wbnych i ur. ur. komisarzy tamże specyfikowanych motu proprio modo tres adfuerint naznaczający, przejźrzawszy, a z teraźniejszych kontrowersyi przez strony hinc inde wniesionych to wyrozumiawszy, iż gdy gromady starostwa krzepickiego, na miejsce zeszłych e vivis dwóch komisarzy, niegdy ur. ur. Czernego starosty krzeczewskiego i Rudnickiego regenta i sędziego wielkorządów krakowskich, reskrypt superadditionis innych dwóch ur. ur. komisarzy w nim wymienionych wynieśli, wtedy ur. starosta krzepicki pierwszym — sześciu, a powtórnym reskryptami na stronę swą wyprawionemi - sześnastu ur. ur. komisarzy przydanie nowe otrzymał; a temi przydatkami [k. 49v] władza komisarzy, w dekrecie 1763 r. motu proprio delegowanych, przeniesiona na innych unilateraliter hinc inde ex arbitrio stron nominowanych, a to jeszcze z klauzulą onym w reskryptach dn. 10 czerwca r. 1765, równie dn. 1 sierpnia roku tegoż, aby stronie uciążoną się być pretendującej apelacyją od siebie do sądów naszych asesorskich koronnych dopuścili, dołożoną, a już teraz jurysdykcyi sądów naszych referendarskich koronnych i przeszłemu, naszemu dekretowi a. 1763 przeciwną, przeto pomienione reskrypta, z obydwu stron wyniesione i inne, którekolwiek tym podobne, znosiemy. Et in continenti akt komisarski i jego limity, słownie tylko od stron wspominane a nie produkowane, onymże reponere sądownie nakazujemy.
A ponieważ żadna strona aktu komisarskiego i limit jego nie składa, i że ich ani strony same, ani ich plenipotenci w komparycyi zapisani, nie mają, wnoszą, zaczym cognitionem tegoż aktu komisarskiego i limit do decyzyi sprawy pryncypalnej zawieszamy. A ponieważ dekret commissionis wyżej wyrażony a. 1763 do skutku finalnego nie przyszedł, przeto ut quod non factum fiat, sprawę do przewbnego w Bogu, wbnych i ur. ur. komisarzy, tymże dekretem przeszłym naszym delegowanych, odsyłamy. Do nich ur. ur. Jana Kobielskiego miecznika piotrkowskiego sędziego grodzkiego sieradzkiego, Kazimierza Tymowskiego sędziego grodzkiego piotrkowskiego, Jakuba Kempistego pisarza grodzkiego wieluńskiego, Tomasza Russijan[a] granicznego wieluńskiego, Wojciecha Znamirowskiego ziemskiego chełmskiego — komorników i Jana Chryzostoma Choroszewicza pisarza sądów wielkorządowych i podkomorskich krakowskich, na miejsce wzwyż namienionych komisarzy z dekretu przeszłego, przez zejście z tego świata ubyłych, motu proprio sądu naszego przydajemy. Którym aby [k. 50] do starostwa naszego krzepickiego zjechali i tam -- w obecności co najmniej 3 komisarzy jurysdykcyją swoje komisarską zafundowali i tenże dekret nasz przeszły commissionis a. 1763 do skutku ex integro według brzmienia i osnowy jego we wszystkim przywiedli, razem też contenta pozwu i przypozwu teraźniejszych, tudzież protestacyi, zgoła i wzajemne stron pretensyje, aż do aktu przyszłej komisyi zachodzące, z inkwizycyi świadków -- rozsądzili -- zlecamy. Tymże komisarzom naszym moc przypozwania do aktu swego komisarskiego kogo będzie należało i jeżeli tego przypozwu potrzeba będzie, dajemy Glejt gromadom poddanym starostwa naszego krzepickiego wyżej namienionym aż do decyzyi sprawy ponawiamy. [k. 50v] Mocą dekretu teraźniejszego ——
Działo się w Warszawie, we śrzodę w wigilią święta św. Mateusza apostoła i ewangelisty, to jest dn. 20 m. września r. p. 1769 --
Za sprawą --
1. Między Piotrem Miączyńskim woj. czernichowskim, podówczas starostą krzepickim, i Adamem synem, obecnym starostą krzepickim, a poddanymi. Ks. ref. 31 (protokoły), k. 359.
2. Adam Miączyński płk. regimentu łanowego 1751 r., starosta ostrzeszowski 1754 r., gen. wojsk koron. i saskich, ostatnio pisarz w. koron. (Uruski, Rodzina, X, s. 348), w 1775 r. dostał potwierdzenie na starostwo krzepickie z wójtostwami, wybraniectwami i wszelkimi posesjami prawem emfiteutycznym na lat 50 (Vol. leg., VIII. 239). Starostwo to należało do najbogatszych tenut; w 1770 płaci tenże Miączyński z niego 7 241 złp 27 gr 51/2 den. Piotrowski, Summariusz królewszczyzn, s. 3.
8. -- przy którym braniu tego Praskiego, na żonę jego ciężarną brytan twój rzucił się, i do śmierci dziecięciu przyczyną byłeś -- Krak. grodz. rel., ks. 201. k. 1653—1658.
9. -- na żołnierzy rosyjskich wybrawszy -- Tamże.
10. Krak. grodz. rel., ks. 201, k. 1653—1658.
11. Tamże, k. 1921-1927; ponadto skarga poddanych, k. 1646—1653.