Niezwykle istotnym zagadnieniem obok podziału administracyjnego Państwa jest znajomość terytorialnego zasięgu podstawowej jednostki organizacyjnej kościoła katolickiego (i wielu innych wyznań chrześcijańskich) jaką jest parafia. Parafię (z łac. „parochia”-probostwo) określano również mianem „gmina kościelna” a w niektórych państwach świata mianem parafii nazywane są także najmniejsze jednostki podziału administracyjnego.
Znajomość obszaru „gminy kościelnej” ma szczególne znaczenie dla genealogów, gdyż wiedza o przynależności danej miejscowości do parafii skraca poszukiwania i ułatwia dotarcie do interesujących go dokumentów (metryki urodzenia,chrztu,ślubów itp.)
O potrzebie sporządzenia tego typu wykazu obejmującego parafie okolic Częstochowy wielokrotnie wspominali członkowie Naszego Towarzystwa.
Poszukując korzeni swoich przodków stawałem przed koniecznością ustalenia, do której parafii na przestrzeni dziejów należała dana miejscowość, w której moi przodkowie rodzili się, chrzcili dzieci lub zawierali śluby. Sporządzane na ten temat notatki okazały się – w moim przekonaniu- na tyle cenne, że ich zawartością postanowiłem podzielić się z członkami Naszego Towarzystwa.
Dopełnieniem moich poszukiwań i szczegółowym uzupełnieniem wiedzy na ten temat był ułożony przez J.Zinberga i wydany w Warszawie w dwóch tomach w drukarni I. J. Łapina w 1877 roku :„Skorowidz Królestwa Polskiego czyli Spis alfabetyczny miast, wsi, folwarków, kolonii i wszystkich nomenklatur w guberniach Królestwa Polskiego, z wykazaniem: guberni, powiatu, gminy, parafii, sądu pokoju lub gminnego, oraz najbliższej stacyi pocztowej, wraz z oddzielnym spisem gmin podług najświeższej ich liczby i nazwy ułożony, wykazujący: odległość każdej danej gminy od miasta powiatowego i sądu swojego gminnego; czy i jakie znajdują się w gminie zakłady fabryczne lub przemysłowe, szkoły itp. oraz ludność każdej gminy, obejmujący także podział sądownictwa krajowego świeżo urządzonego”.
Z powyższych dokumentów wybrałem miejscowości należące do powiatu częstochowskiego utworzonego na mocy ukazu cara Aleksandra II z dn. 19/31.12.1866 r. o zarządzie gubernialnym i powiatowym (Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 66,) który wprowadził nowy podział administracyjny Królestwa Polskiego. Ten obszar powiatu pozostaje szczególnie w zainteresowaniu większości członków Naszego Towarzystwa.
Przy okazji należy wspomnieć, że w/w powiat częstochowski graniczył z powiatem: wieluńskim, będzińskim, Nowo-Radomskim i włoszczowskim. Zainteresowanych odsyłam jednak do w/w „Skorowidza….” przestrzegając jednocześnie, że funkcja „Znajdź tekst w dokumencie DjVu” nie funkcjonuje prawidłowo – nie znajduje wszystkich deklarowanych powiatów, miejscowości czy parafii.
W skład tworzonego w latach 1867 -68 powiatu częstochowskiego wchodziło około 350 miejscowości należących do 24 gmin i 31 parafii, których nazwy podaję w brzmieniu zgodnym z cyt. wyżej „Skorowidzem…...”:
Biała, Biała góra, Borowno, Częstochowa (3), Danków, Dąbrowa, Kamienica Polska, Kłobuck, Konopiska, Krzepice, Lelów, Miedzno, Mstów, Mykanów, Olsztyn, Parzymiechy, Poczesna, Potok złoty, Przybynów, Przyrów, Przystajń, Rędziny, Staro Krzepice, Staromieście, Truskolasy, Wąsosz,Wielkowiecko, Zrębice, Żuraw.
Biała, Lelów i Staromieście nie były miejscowościami wchodzącymi w skład powiatu częstochowskiego. Bystrzanowice należące do gminy Potok złoty należały do Lelowa oraz z tej samej gminy miejscowość Huta należała do będącego poza administracyjnym obszarem powiatu częstochowskiego miejscowości Staromieście (gmina Niegowa pow. będziński). Parafia Biała należała zaś do powiatu wieluńskiego gm. Naramnice.
WYKAZ PARAFII POWIATU CZĘSTOCHOWSKIEGO i należących do nich miejscowości – rok 1867
PARAFIA BIAŁA
Miejscowości Gminy Kamyk: Biała dolna, Biała górna, Borowo
Miejscowości Gminy Grabówka: Lgota
PARAFIA BIAŁA góra
Miejscowości należące do Gminy Kamyk: Kopiec papiernia, Nowa wieś, Papiernia
PARAFIA BOROWNO
Gmina Mykanów:Kakowa, Nałęcz,Radostków gorzelnia i młyn
Gmina Rędziny: Dutki, Karolina, Kościelec, Krzyżówka karczma, Lubojenka, Lubojna, Madalin, Marjanka kościelecka, Tomaszowo fol,. Tylin młyn.
PARAFIA CZĘSTOCHOWA (3)
Miejscowości gminy Grabówka, Huta stara i Rędziny
Gminy Grabówka: Gnaszyn, Lisiniec, Liszka, Łojki, Ottonów, Stradom, Wielki bór, Wierzchowisko,
Wola kiedrzyńska, Wójtowstwo Częstochówka, Wrzecionów, Wyczerpy dolne, Zacisze.
Gmina Huta stara: Błesznów i fol., Bór w. i młyn,Brzeziny duże w. i fol.,Brzeziny małe w. i fol., Bugaj młyn, Dąbie młyn,Huta stara B w. i fol., Karczówka,
Nowa wieś w. i fol., Ostatni grosz w. i fol.,Poczekaj pustk, Podbórze pustk.,Słowik, Sobuczyna, Wały młyn.
Gminy Rędziny: Wyczerpy górne
PARAFIA DANKÓW
Miejscowości Gminy Lipie: Brzustki, Chalino, Danków, Florianów, Kępina, Lindów, Natolin, Słowików, Szyszków, Zbrojewskie, Zimna woda stara.
Miejscowości Gminy Popów: Leszczyny duże, Troniny pustk..
Miejscowości gminy Kuźniczka: Drostki Lutrowskie fol., Magreta młyn,Pąchały w. i młyn, Siekiery, Szarki, Wygoda,Zajączki w. i pustk.
PARAFIA DĄBROWA
Smyków należący do Gminy Potok złoty
PARAFIA KAMIENICA POLSKA
Gmina Kamienica Polska
PARAFIA KŁOBUCK:
Miejscowości Gminy Grabówka: Gorzelnia, Kaleja, Przysieka Szarlejka
Miejscowości Gminy Kamyk: Blachów fabr., Grodzisko, Gruszewnia, Józefa, Kamyk, Kuźnica, Libida, Niwa pustk, Olszewice, Pierzchno, Przybyłów, Smugi, Teofilów, Wilczy dół, Wręczyca mała, Wręczyca wielka, Zagórze, Zakrzew.
Miejscowości Gminy Kłobuck: Kłobuck os., Marszałowizna.
Miejscowości Gminy Miedzno: Bartkówka fol., Łobodo, Wapiennik.
Miejscowości Gminy Opatów: Drynda młyn, Iwanowice, Posadówka fol., Rybna w. i fol., Walenczew, Witocin młyn, Złochowice.
Miejscowości Gminy Popów: Górnik pustk., Łyżniaki pust., Rembielice rządowe.
PARAFIA KONOPISKA
Miejscowości Gminy Dźbów: Blachownia, Błaszczyki fol., Brzoska,Gać, Ignaców os., Jachowizna fol., Jackowizna fol., Kijas fol., Konopiska w. i fol., Malice, Pająk os., Pałys fol., Trzepizury, Walaszczyki,
Wygoda, Wyrazów.
Miejscowości Gminy Kamyk: Kowale
Miejscowości Gminy Rększowice: Hutki w. i fol., Jamki, Leśniaki, Łaziec, Połamaniec, Rększowice w. i fol., Wąsosz.
PARAFIA KRZEPICE:
Miejscowości Gminy Krzepice: Krzepice os
Miejscowości Gminy Kuźniczka: Dankowice,Kuków, Kuźniczka.
Miejscowości Gminy Opatów: Doliska, Jeleniec fol., Opatów w. i fol..
Miejscowości Gminy Panki: Aleksandrów
PARAFIA LELÓW:
Gmina Potok złoty: Bystrzanowice
PARAFIA MIEDZNO:
Gmina Popów: Suchany
Gmina Miedzno: Borowe, Gwizdów, Izbiska kol.,Kołaczkowice kol., Łęg fol., Miedzno, Mokra, Nowy folwark, Ostrowy, Skowronów młyn, Tałaj młyn.
PARAFIA MSTÓW:
Miejscowości Gminy Rędziny: Byszów, Konin, Łuszczyn, Małusy małe rządowe, Siedlec Mirowski, Siedlec Wójtowstwo.
Miejscowości Gminy Wancerzew: Cegielnia, Chiślarze, Chrapoń, Jaskrów, Kłobukowice w. i fol., Krasice w. i fol.,Kuchary, Małusy małe w. i fol, Małusy wielkie w. i fol., Mstów os., Rajsko pust., Trząska pustk., Wancerzew w. i fol., Zawada w. i fol.
PARAFIA MYKANÓW:
Miejscowości Gminy Mykanów: Cykarzew Kocin Mykanów Przedkocin młyn Rybna młyn
PARAFIA OLSZTYN:
Miejscowości Gminy Rędziny: Mykanów: Kusięta
Miejscowości Gminy Olszyn: Borowa,Bukowno, Olszownica,Olsztyn, Przymiłowice, Skrajnica,Turów.
PARAFIA PARZYMIECHY:
Miejscowości Gminy Lipie: Kleśniska, Lipie w. i fol., Parzymiechy w. i t., Ponęta, Rembielice szlach. w i fol., Rozalin, Stawki, Zdrojewskie, Zimna woda.
PARAFIA POCZESNA:
Miejscowości Gminy Bargły: Adamów fol., Bargły, Borek fol., Dębowiec, Lepisz fol., Michałów, Młynek fol.Osiny, Poczesna w. i fol.Karolina, Wanaty, Zawada młyn i Tartak, Zawisna,
Miejscowości Gminy Huta stara; Dęby, Huta stara A.
Miejscowości Gminy Rędziny: Kręciwilk
Miejscowości Gminy Rększowice: Klepaczka w. i fol,. Łysiec, Nierad, Starcza, Własna.
PARAFIA POTOK złoty:
Miejscowości Gminy Olsztyn: Pabjanice
Miejscowości Gminy Potok złoty: Apolonia, Babia, Czepurka, Dziadówki fol., Janów os., Julianka os.leś., Piasek, Piszczeków os. i młyn, Ponik, Potok złoty, Siedlec, Skowronów, Teodorów, Wójtowstwo.
PARAFIA PRZYBYNÓW:
Miejscowości Gminy Olsztyn: Biskupice, Suliszowice
PARAFIA PRZYRÓW:
Miejscowości Gminy Potok złoty: Zalesice
Miejscowości Gminy Przyrów: Aleksandrówka, Przyrów os., Przyrów poobroszczowski.
Miejscowości Gminy Staropole: Sieraków, Stanisławów, Staropole,Sygątka, Wiercica, Zarębie.
PARAFIA PRZYSTAJŃ :
Miejscowości Gminy Przystajń: Bór zajański, Bujaki, Dąbrowa, Galińskie, Górka, Szabelów, Kamieńsko w. i młyn, Kluczno, Ksawerów, Kuźnica nowa w. i fol.,Kuźnica stara w. i fol., Ługi, Michalinów fol., Podłęże szlacheckie, Przystajń w. i fol., Radły młyn, Stany w. i fol.,Teklinów,Węzina, Widawa, Wilcza góra.
PARAFIA RĘDZINY:
Miejscowości Gminy Rędziny: Kolonia Mirów, Marjanka, Mirów, Ołowianka, Rędziny, Rudniki, Rząsawy, Wygoda
PARAFIA STARO-KRZEPICE:
Miejscowości Gminy Panki: Kostrzyna, Kotory pustk
Miejscowości Gminy Kuźniczka: Podłęże królewskie, Starokrzepice
PARAFIA STAROMIEŚCIE:
Miejscowości Gminy Potok złoty: Hucisko, Huta
PARAFIA TRUSKOLASY:
Miejscowości Gminy Rększowice: Bieżeń, Cisie, Puszczew,
Miejscowości Gminy Kłobuck: Długi kąt, Jezioro, Kopskie,
Miejscowości Gminy Opatów: Hutka walenczowska, Zwierzyniec
Miejscowości Gminy Panki: Cyganka, Jaciska, Kałmuki, Kawki, Koski, Kuleje, Pacanów, Panki, Piła, Praszczyki, Truskolasy, Żerdzina.
Miejscowości Gminy Przystajń: Wola paciorkowska
Miejscowości Gminy Węglewice: Węglewice, Bór zapilski
PARAFIA WĄSOSZ:
Miejscowości Gminy Popów: Antonie, Brzoska, Dabrówka kol., Dąbie młyn., Grygle kol., Lelity pustk., Nowa wieś, Płaczki pustk., Popów, Smolarze, Wąsosz, Wiecki, Wybrana kol., Zawady fol., Zborowy kol.
PARAFIA WIELKOWIECKO:
Miejscowości Gminy Opatów: Biała ługi, Brzezinki, Dąbrówka, Kurzelów, Popowiec, Wielkowiecko
PARAFIA ZRĘBICE:
Miejscowości Gminy Olsztyn: Ciecierzyn, Zrębice
PARAFIA ŻURAW:
Miejscowości Gminy Olsztyn: Czatachowa
Miejscowości Gminy Potok złoty: Czerniczno, Lipnik, Stawki os.leśna, Wygwizdów, Żuraw.
Miejscowości Gminy Staropole: Lusławice, Okrąglik, Zagórze.
Miejscowości Gminy Wancerzew: Baranów, Jaźwiny, Kobyłczyce, Wola mokrzeska.
Opracował: Huras Florian