Domeny królewskie powstały również na terenie parafii w Truskolasach. Pierwsi osadnicy przybyli na te tereny utworzyli i dwie kolonie: Kulhausen /Węglowice/ i Helmanswalde /Puszczew/. Koloniści byli zarówno rolnikami, jak i trudnili się różnorakim rzemiosłem. Byli wśród nich również węglarze znający technologie wypalania węgla drzewnego. Umiejętność ta dała im możliwość pracy i zarobkowania. Być może wybór ich miejsca zamieszkania nie był przypadkowy. W latach 1800-1805 powstały w miejscowości Panki zamierzone na wielką produkcję żelaza, wielki piec hutniczy i fryszerki /piece do spalania węgla drzewnego/, koła wodne, miechy i młoty. Do produkcji żelaza oprócz rudy potrzebny był węgiel drzewny. Okolica, na której osadnicy zamieszkali porośnięta była wielkim borem o różnym gatunku drzew potrzebnym do wypalania węgla. Wypalano dwa gatunki węgla:
- miękki - z modrzewia, brzozy, olchy, osiki, jodły a także z sosny,
- twardy - z dębu, buku i grabu oraz jesionu.
Drewno musiało być sezonowe i dobrze wysuszone na powietrzu, odpowiedniej grubości i długie na 1 metr. Nie wszystkie rodzaje drewna dają ten sam uzysk węgla. Aby więc pozyskać odpowiednią ilość i jakość węgla trzeba ściąć zwieźć i spalić wiele drewna. Węglarzy zwano również „mielerzami”. Mielerz jest to stos drewna ułożony w kształcie kopuły odpowiednio przykryty z kontrolowanym dostępem powietrza w celu wytworzenia węgla drzewnego w procesie suchej destylacji. Pracę należało rozpocząć od wyboru odpowiedniego miejsca pod budowę mielerza. Często mielerze budowano na wcześniej już wypróbowanym miejscu lub wybierano inne, gdzie grunt był gliniasty z domieszką żwiru i piasku.
Początkiem mielerza jest postawienie pośrodku wybranego miejsca „duszy”, czyli słupka, obok którego umieszcza się trzy u góry związane żerdzie /np. witkami z wierzby/. Drągi te mają długość około trzech metrów i ustawia na planie równobocznego trójkąta. „Duszę” obkłada się smolnymi przeżywiczonymi drzazgami, korą brzozową i suchymi gałązkami. Teraz zaczyna się kunsztowne budowanie piramidy z drewna. Polana ustawia się tak, by jak najszczelniej do siebie przylegały i były pochylone w stronę środkowego słupa pod kątem 70°. Drobne luki i szczeliny wypełnia się gałęziami lub wiórami. Przy układaniu powinno się uzyskać kopulasty kształt mielerza. Następnie całość obkłada się gałęziami i wykonuje się „oponę”, czyli powłokę. Można ją utworzyć w dwojaki sposób: z darni, mchu czy liści paproci i całość przysypać ziemią i gliną, lub posypać ziemią węglową używaną stale raz za rażeń a jej warstwy silnie ubijać.
Ziemia węglowa powstaje z przesianej gleby leśnej, mieszaniny gliny i piasku. Opona powinna mieć 30 cm grubości. Kiedy cały mielerz jest już gotowy, warstwę ziemi polewa się dodatkowo wodą, by uczynić ją bardziej hermetyczną. Na koniec wyjmuje się „duszę” i pochodnią na długiej tyczce zapala się środek mielerza. Ogień przenika powoli na dół, by ostatecznie rozżarzyć cały mielerz. Na koniec zamykany jest również górny otwór. Aby jednak żar z wnętrza mielerza mógł równomiernie się rozprzestrzeniać, od czasu do czasu przebija się w płaszczu ziemnym /oponie/ otwory dymne, dokładnie regulujące dopływ tlenu i wyprowadzające gorąco na zewnątrz. Drewno bowiem, zamknięte teraz w gotowym mielerzu, nie może się palić a jedynie tlić, aby podczas długotrwałego procesu przeobrazić się w węgiel, zachowując swoją zdolność żarzenia. Żmudny proces zwęglania ciągnie się wiele dni, od tygodnia do całego miesiąca, w zależności od wielkości i gatunku zwęglanego drewna. W dzień i w nocy węglarz musi regulować żar i nieustannie napełniać mielerz od góry świeżym drewnem, aby ten nie zgasł przedwcześnie.
Koniec procesu zwęglania obwieszcza barwa dymu. Teraz mielerz jest otwierany a „opona” usuwana starannie na bok. Zwęglone części drewna układa się w stosy, przygotowując je do transportu. Pozostałe pojedyncze żarzące się pniaki gasi polana woda.
Budowa mielerza wymaga niesamowitej cierpliwości i zręczności a jego obsługa – wielkiego doświadczenia.
Węglarze byli niezbędni dawnemu hutnictwu.
Opracowała
Jadwiga Hoinkis
Zdjęcia ze strony: http://pl.wikipedia.org/wiki/Mielerz
Powyższy artykuł w formacie PDF jest do ściągnięcia w bibliotece.