Rudnik Wielki , Rudnik Mały - nazwiska najstarszych rodów

Rudnik Wielki – aktualnie gmina Kamienica Polska - od momentu powstania wsi przez ok. 260 lat zawsze należał do parafii Koziegłowy. Dopiero w 1911 roku została erygowana przez biskupa Stanisława Zdzitowieckiego nowa parafia w Starczy - wydzielona z parafii w Poczesnej. Wówczas stała tam tylko drewniana kaplica do której w niedziele i święta dojeżdżał  z Poczesnej ks. Ferdynand Cichocki (pierwszy proboszcz). W 1919 r. do nowej parafii przyłączono wieś Rudnik Mały a w 1922 r. Rudnik Wielki.

Warto przypomnieć, że budowę obecnie istniejącego w Starczy kościoła murowanego rozpoczęto dopiero w 1928 roku a konsekrowano 29 września 1935 r.
Do tego czasu wszystkie dokumenty związane z faktem urodzin, ślubu lub zgonu sporządzane i gromadzone były w księgach kościoła koziegłowskiego Św. Marii Magdaleny i Bożego Ciała, parafii istniejącej już ok. 1402 roku.

Pierwotna parafia Koziegłowy od chwili powstania w XIV wieku. „tytułowała się pod wezwaniem Bożego Ciała, aby potem być pod wezwaniem św.Marii Magdaleny na który to dzień odpust w Koziegłowach ustanowiono”.

Na terenie Koziegłów jest drugi kościół p.w. św. Barbary, dawniej szpitalny z 1670 r.
Dla poznania historii Rudnika, jego przynależności administracyjnej, informacji o ludziach tu mieszkających księgi parafialne stanowią bezcenne źródło informacji. Będę się powtarzał za istniejącymi na ten temat w internecie opracowanimi, ale wiedzę poniższą „w formie pigułki” chcę dedykować wszystkim tym, którzy nie mieli styczności z genealogią. 
Brak podstawowej wiedzy o księgach kościelnych, historii przynależności administracyjnej i parafialnej danej miejscowości utrudnia szukanie korzeni przodków.

Zanim wymienię z imienia i nazwiska najstarszych mieszkańców(rody) Rudnika Wielkiego i Małego, kilka więc słów o źródłach z których tą wiedzę czerpałem czyli trochę o „elementarzu początkujących genealogów”.

Księgi parafialne obejmują: księgi metrykalne które mogą nosić nazwę: Księga Ochrzczonych (Liber Baptisatorum) lub Księga Urodzonych (Liber Natorum), Księga Zaślubionych (Liber Matrimonium lub Liber Copulatorum), Księga Zmarłych (Liber Mortuorum lub Liber Defunctorum) albo Księga Pochowanych (Liber Sepultorum).

Księgi metrykalne w swym charakterze to współczesne Księgi Stanu Cywilnego. Księgi parafialne to również Księgi konsystorskie – materiały bardzo dokładnie dokumentujące działalność parafii (np. powołania i odwołania proboszczów, dokumentacja remontów, zbiórek pieniędzy, uposażenia plebanii, akty darowizn itp.) Wśród ksiąg konsystorskich prowadzone są m.in.: Księga Zapowiedzi, Księga Ogłoszeń parafialnych, bierzmowanych itp.

Bardzo pomocnymi stają się również tzw. Alegaty (alegat) – dokument będący załącznikiem, podstawą wystawienia innego dokumentu. To niezmiernie ważna pomoc w momencie, kiedy „urywa nam się ślad” parafiana/ki, który zawarł związek małżeński z osobą będącą członkiem innej parafii. Tam znajdziemy zapis w jakiej parafii zawarł związek małżeński.Gdzie szukać.

Obowiązek prowadzenia ksiąg parafialnych wynika z prawa kanonicznego. Księgi metrykalne zaprowadzono w wyniku uchwał podjętych na soborze trydenckim (1545-1563). Najpierw prowadzono księgi ochrzczonych i zaślubionych, później również zmarłych. Obowiązek prowadzenia wykazów parafian to wynik obrad prowincjonalnego synodu Piotrkowskiego z 1607 roku.

Pod koniec XVIII w. zaczęto wprowadzać państwową rejestrację stanu cywilnego. Państwo korzystało z rejestracji kościelnej prowadzonej przez proboszczów.

W odniesieniu do parafii Koziegłowy i innych terenów objętych zaborem rosyjskim powstała odrębna rejestracja państwowa. Wprowadził ją najpierw w 1808 roku w Księstwie Warszawskim Napoleon (Kodeks Cywilny) a po wcieleniu Księstwa do Królestwa Polskiego w roku 1815 przepisy rejestracji także utrzymano. Na ich mocy każdą księgę sporządzano w dwóch egzemplarzach.

W roku 1825 proboszczowie oficjalnie stali się urzędnikami stanu cywilnego i mieli obowiązek sporządzania również duplikatu księgi. Duplikaty te do dziś znajdują się w urzędach stanu cywilnego. Po 100 latach od ich wytworzenia przekazywane są do archiwum państwowego.

W przypadku ksiąg koziegłowskich początkowo „obowiązki Urzędnika Stanu Cywilnego gminy Koziegłowy, powiatu siewierskiego Departamentu Kaliskiego sprawował organista Koziegłówczany” Franciszek Majcherczyk.

Księgi metrykalne w Koziegłowach – jak i w innych parafiach - pisano początkowo po łacinie. Od mniej więcej 1800 roku do czasu ograniczenia autonomii Królestwa Polskiego - a więc do 1867/8 roku - prowadzone były w języku polskim. Później wyłącznie w języku rosyjskim aż do I wojny światowej.

Język polski w koziegłowskich księgach metrykalnych (i terenach wyzwalanych spod zaboru rosyjskiego) pojawia się ponownie ok.1916/17 roku.

Na mocy Kodeksu prawa kanonicznego od 1917 roku oprócz oryginalnej księgi parafie zobowiązane były do prowadzenia duplikatu księgi, który corocznie przekazywano do archiwum kościelnego. Nie mam pewności od kiedy obowiązek ten przestał istnieć.

We wczesnych księgach sporządzanych w języku łacińskim najczęściej wpisywano tylko datę chrztu, bez daty urodzenia. Od XVII wieku zaczęto wpisywać również datę narodzin, a w księgach zgonów pojawiała się albo data pogrzebu, albo śmierci (niestety, najczęściej bez wskazania która to z nich). Dodatkowo wpisywano także numer domu, w którym mieszkała zmarła lub urodzona osoba. Na podstawie tych właśnie zapisów sporządziłem zamieszczony niżej wykaz mieszkańców Rudnika Wielkiego i Małego z podaniem numeru domu ich zamieszania.

W księgach z tego okresu często wpisywano chorobę będącą  przyczyną śmierci, a także wieku zmarłych i zaślubionych, później także wieku osób zgłaszających zgon lub narodziny albo będących świadkami ślubu. To istotne informacje (niestety bardzo często nierzetelne) ułatwiające np. odnalezienie akt urodzenia zgłaszającego po zapisie o jego wieku.

Kościelne księgi metrykalne co do zasady przechowywane są „wieczyście” w kancelarii parafii która je wytworzyła. Najpierw prowadzono jedną księgę dla całej parafii, z czasem zakładano księgę dla każdej miejscowości z osobna. Większość zapisów dot. Rudnika Wielkiego i Małego prowadzono w jednej księdze obejmującej równocześnie wszystkie miejscowości Parafii Koziegłowy których skład ulegał częstym zmianom.

W 1786 roku parafię Koziegłowy stanowiły miejscowości: 
Cynków, Gęzyn, Gniazdów, Jastrzębie, Kamienica, Koziegłowy, Rudniki, Siedlec, Woysławice  należących do dekanatu siewierskiego (Księstwo siewierskie - baronat koziegłowski),

(Parafia Koziegłowy stan na 1827 rok)
Cynków, Gężyn, Gniazdów, Jastrzębie ,Koziegłowy, Koziegłowy dwór, Osiek kurońskiego, Rudnik mały, Rudnik wielki, Rzeniszew, Siedlec ,Winowno, Woysławice - województwo krakowskie, obwód olkuski, powiat lelowski, dekanat siewierski,  oraz Kamienica polska i Klepaczka przynależne również do parafii Koziegłowy, ale administracyjne przynależne do województwa kaliskiego, prowincji wieluńskiej, powiatu i dekanatu częstochowskiego.

(Parafia Koziegłowy stan na 1867 rok)
Gężyn ,Jackowizna, Jastrząb (Gmina Choroń),  Gliniana góra, Hamernia młyn, Smardzów  (Gmina Koziegłowy) , Cynków ,Dąbrówka, Gniazdów, Mzyki, Rudnik mały, Rudnik Wielki, Siedlec ,Wylągi pustkowie – (Gmina Rudnik Wielki) gubernia piotrkowska, powiat i dekanat będziński.

(Parafia Koziegłowy stan na 1900 rok)
Gężyn ,Jastrząb (Gmina Choroń),  Koziegłowy fol, Pasieka, Pomykacz ,Wojsławice, (Gmina Koziegłowy),  Cynków, Dąbrówka, Gniazdów, Koziegłowskie w., Koziegłowy os., Łysa Górka ,Mzyki , Rudnik Mały, Rudnik Wielki, Siedlec, Wylągi  (Gmina Rudnik Wielki).

Jak wspomniałem księgi kościelne po upływie 100 lat przekazywane są do archiwum państwowego. Zdecydowana większość dokumentów wytworzonych w parafii Koziegłowy przechowywana jest w archiwum Państwowym w Częstochowie przy ul. Rejtana 13.Znajdują się tu niestety tylko akta od roku 1869. Wcześniejsze przekazane były do archiwum w Warszawie a te w czasie powstania spłonęły.

Zainteresowanych poznaniem historii Rudnika Wielkiego i Małego kieruję do inwentarza Akt Stanu Cywilnego Parafii Koziegłowy w archiwum częstochowskim - Nr Zespołu 240.

W ostatnich latach genealodzy śa świadkami podejmowanych przez archiwa inicjatyw mających na celu digitalizację i udostępnienie za pośrednictwem Internetu elektronicznej kopii aktów metrykalnych. Projekt polega na skatalogowaniu, digitalizacji i udostępnianiu akt umieszczanych następnie na witrynie szukajwarchiwach.pl.

Kolejnych – znacznie starszych dokumentów parafii Koziegłowy - należy szukać w Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza w Częstochowie przy ul. św. Barbary 41. Zainteresowanych wykazem odsyłam na stronę naszego Towarzystwa gdzie zamieszczono m.innymi Katalog zdigitalizowanych Ksiąg Metrykalnych – wynik mrówczej pracy ks. dr hab. prof. UR Władysława WLAŹLAKA.

Ale i bez udawania się do czytelni archiwów można dotrzeć do sporego zasobu dokumentów dotyczących parafii Koziegłowy poprzez FamilySearch. Link do tej organizacji: https://familysearch.org/search/image/index#uri=https%3A%2F%2Ffamilysearch.org%2Frecapi%2Fsord%2Fwaypoint%2FMCB3-LTL%3A362228601%2C362958601%3Fcc%3D2115410

To największa organizacja genealogiczna z której zasobów korzystają genealodzy całego świata chcący dowiedzieć się o historii swojej rodziny lub dotrzeć do dokumentów źródłowych (m.innymi oryginały ksiąg kościelnych dot. aktów urodzenia, zgonu ślubów)  FamilySearch gromadzi, archiwizuje i udostępnia międzynarodowe rekordy historyczne od ponad 100 lat. Jest sponsorowana przez Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Można korzystać z usług FamilySearch i ich zasobów online za darmo.

Przywołany wyżej link odnosi się do wykazu dokumentów kościelnych tylko parafii Koziegłowy. Przestrzegam jednak, że w wykazie - zbiorze dokumentów Koziegłów FamilySearch pomyłkowo zamieściła również dokumenty dotyczące parafii Koziegłówki.

Analizując księgi parafii Koziegłowy natknąłem się na zapis sporządzony w 1648 roku

a więc z początków istnienia wsi vide:
http://www.genealodzy.czestochowa.pl/pl/zasoby/artykuly/506-rudnik-wielki-pocztki-powstania-wsi

o treści:
"Roku 1648, dnia 18 (nieczytelne) Ja, Jan Gorzkowski, pleban w Koziegłowach, ochrzciłem dziewczynkę nadając jej imię Elżbieta, córkę Katarzyny Florkowej ze wsi Rudnik, ojciec nieznany. Rodzicami chrzestnymi byli Bartłomiej Oczkowski z młyna Oczko, młodzian i Regina Oczkowska, żona Grzegorza Oczkowskiego z młyna Burkacie (Burkat?)".

To prawdopodobnie jeden z pierwszych zapisów w Liber Baptisatorum parafii Koziegłowy dotyczący mieszkańca Rudnika.

Z lektury akt urodzeń, ślubów i zgonów ustaliłem, że najstarszymi zamieszkującymi Rudnik Wielki i Mały w latach 1780-1815 były rodziny o nazwiskach:
Bakota, Bednarczyk, Bukat, Brdąkała, Churas, Czaja, Cuglewski, Czerwik, Ciuk, Cierpiał, Dzikowski, Filipczyk, Flak, Góral, Górniak, Gorzelak, Hak, Janicki, Jankowski, Jarząbek, Jędrzejewski, Kulawik, Kaczmarczyk, Kapuściński, Kopacz, Kozłowski, Korek, Kotuch, Kot, Kozieł, Kopytko, Kulik, Księżyk, Lachman, Lewkowicz, Liszczyk, Liduk, Majorczyk, Mańczyk, Masłoń, Mastalerz, Morawiec, Matyja, Nowara, Nierobiś, Oborski, Orda, Olszewski, Ordon, Ptak, Paliga, Pełka, Sirek, Sitek, Strąk, Walentek, Wrazidło, Ziembiński, Ziora.

Rudnik Mały w 1810 roku miał 23 domy w których zamieszkiwały następujące rodziny:

Dom nr 1 - Szczepan Oborski z rodziną
Dom nr 2 - Ziora Tomasz lat 30 + żona  Jadwiga  nazwisko rodowe Kretówna
Dom nr 5 - Jan Bakota + żona Marianną
Dom nr 6 - Księżyk Jan l.40 + Marianna z Kaczmarzyków l.40 
Dom nr 8 - Kopacz Wincenty z rodziną oraz rodzina Mikołaja Płaszowskiego
Dom nr 9 - Góralik Marcin l.30 + Barbara z Niedzielskich l. 22 
Dom nr 10 - Ziora Szczepan l.30 +Agnieszka z Mastalerzów l.30 
Dom nr 11 - Froch Marcin l. 30 + Agata z Płoszów l. 30
Dom nr 14 - Liduk Tomasz l.30 +Anna Urbanianka l.24 
Dom nr 15 - Bakota Jan l.40 + Elżbieta Księżykowa l.26 
Dom nr 16 - Aleksy Kot + żona i Zuzanna 
Dom nr 18 - Ptak Mikołaj z rodziną
Dom nr 20 - Kulik Bartłomiej l.40 + Tekla Kaczmarzanka l.28 
Dom nr 21 - Lis Józef l.40 + Anastazja z Płanetów l.40 oraz rodzina Hak Tomasza
Dom nr 22 - Krol Kasper l.30 + Barbara ze Śmietanów l. 30 
Dom nr 23 - Churas Wojciech l.30 + Jadwiga ze Słotów l.30 (moi przodkowie)

Rudnik Wielki - posiadał 22 domy, które zamieszkiwali:

Dom nr 1 - Lewkowicz Wulf l.40 +Rachela Markówna l.30
Dom nr 2 - Kozłowski Ludwik z rodziną
Dom nr 3 - Słota Franciszek z żoną Marianną 
Dom nr 4 - Zajdlig Józef l.30 + Agnieszka z Mościckich l.40 
- oraz rodzina Księżyk Jana
Dom nr 5 - Kotuchna Piotr l. 40 + Franciszka z Jędrzejewskich l.25 
Dom nr 6 - Wrazidło Stanisław l.40 + Marianna z Maciągów l.20 
Dom nr 7 - Sierek Jan l.50 + Rozalia z Lipców l.40 
Dom nr 8 - Kopacz Wojciech l.40 + Rozalia z Nowaków  l.30 
- Kopacz Jan l.30 + Joanna Ziorzyna l.24  
Dom nr 9 - Ziembiński Walenty l.40  + Franciszka z Nawarów l.30 
- oraz rodzina Piotra Nawara 
Dom nr 10 - Gorzelak Wojciech l.40 + Katarzyna W? l.40
Dom nr 12 - Dzikowski Antoni l.30  + Zofia? l.30 
- oraz rodzina Księżyk Jana
Dom nr 13 - Kucharski Kazimierz l.50 + Katarzyna z Cuglewskich l.40 
Dom nr 14 - Jędrzejewski Maciej l.50 + Marianna z Wywiałów? l.30 
- Czerwik Szymon l.40 + Mariannna z Gorzelaków l. 40 S
- oraz rodzina Szymona Jedrzejewskiego 
Dom nr 15 - Badora Paweł l.50  + Marianna z Liszczyków l. 30 
- Gorzelak Antoni l.40 + Marianna z Dziuków l. 30 
- Gorzelak Bartłomiej? + Marianna Kowalczanka l. 40 
Dom nr 16 - Kowalski Antoni l.40 + Katarzyna z Lisów l. 21 
Dom nr 17 - Dziuk Paweł l.30 + Marianna Kaczmarzanka l.24 
Dom nr 18 - Liszczyk Jakub l. 40 + Magdalena Kotuch l. 30 
Dom nr 21 - Krawczyk Andrzej l.40 + Katarzyna Łacalewna? l.40 
Dom nr 22 - Piotr i Marianna Liszczykowie + rodzina Marcina Strąk 
- oraz rodzina Kapuścińskiego Franciszka

Sądzę, w Rudniku Wielkim bardzo ważnym ośrodkiem społeczno-gospodarczym była wówczas karczma. Tu znajdowali odpoczynek nie tylko liczni furmani, ich konie oraz podróżni.

To tu odbywały się zebrania wiejskie, wesela i wszelkiego rodzaju zabawy - słowem wielka część barwnego życia społeczeństwa wiejskiego.Karczmy zazwyczaj były własnością albo dziedziczną  karczmarza - zwykle z nadania-, lub  właściciela wsi, który je wydzierżawiał  karczmarzom.

W 1810 roku „karczmę w Rudniku prowadził” żyd nazwiskiem Lewkowicz Wulf z żoną Rachelą. Mieszkał w Rudniku Wielkim pod numerem 1.

Jak wynika z ksiąg, Lewkowicz był wówczas jedynym mieszkańcem wsi Rudnik Wielki „pisać umiejący”. Kiedy w 1810 roku urodził mu się syn Abram podpisał się imieniem i nazwiskiem – po hebrajsku.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich T. IX, wydany w latach  1880 -1914 nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego podaje, że Rudnik Wielki w 1827 roku posiadał 34 domy i 176 mieszkańców a w Rudnik Małym było 31 domów i 189 mieszkańców.

Na podstawie ksiąg kościelnych możliwe jest ustalenie z imienia i nazwiska wszystkich mieszkających w 1827 roku w Rudniku Dużym i Małym, ale przyporządkowanie nazwisk do numeru domu jest już niemożliwe. Ksiądz Stanisław Jasiński proboszcz koziegłowski w tym okresie takowych informacji w księgach kościelnych nie podawał..

Cytowany wyżej Słownik podaje, że ok. 1880 roku Wieś Rudnik Wielki ma już 46 domów, 436 mieszkaców, 462 morgi roli. Rudnik Mały ma 32 domy, 305 mieszkańców i 301 mórg roli.

Na podstawie ksiąg parafialnych sporządziłem zestawienie ludności Rudnika Wielkiego obejmującego lata 1873-91. Wykaz potwierdza dane zawarte w Słowniku i obrazuje powolną, ale stałą tendencję wzrostową liczby mieszkańców Rudnika Wielkiego.

Wertując Księgi ludności stałej wsi Rudnik Mały i Rudnik Wielki (sygn.46-54 - Akta gminy Rudnik Wielki II poł. XIX wieku do1945 - można bez problemów sporządzić wykaz istniejących od II połowy XIX wieku aż do lat powojennych domów i ich mieszkańców. Ta bardzo szczegółowa ewidencja umożliwiająca równiez analizę trendów migracyjnych mieszkańców obu wsi.

Na koniec wyjątki z lektury Akt Gminy Rudnik Wielki:

W 1922 roku Radnymi Gminy są: Jan Lula, Jan Janiec, Antoni Gorzelak, Szczepan Lis, Józef Oleksik, Paweł Cesarz, Antoni Konopka, Kacper Rychlik, Wojciech Nemś, Wadysław Paliga, Aleksy Cesarz.
Wójtem gminy jest Kacper Nawara, sołtysem wsi Rudnik Duży Aleksander Walentek a w Rudniku Małym Teofil Olszewski.

Akta Gminy to bardzo interesująca lektura mówiąca m.innymi o wysokości zarobków urzędników ówczesnej gminy Rudnik Wielki, starostwa będzińskiego, województwa kieleckiego.

Pensja wójta 300.000 marek, sekretarza - 480.000 Mk, woźnego gminy 96.000 Mk.

Był to okres szalejącej inflacji na którą powołali się radni w jednym z pism:

„Wobec strasznego skoku w międzyczasie od 1 stycznia do chwili obecnej cen na wszelkie artykuły pierwszej potrzeby pobierane dotychczas przez pracowników gminnych wynagrodzenie nie wystarcza na najwłaśniejsze nawet potrzeby, przeto przedłożono Radzie Gminy uchwalenie podwyższenia dla pracowników gminnych wynagrodzenia o 100% dotychczasowych poborów od 1 lipca 1922 roku”. Woźny gminny zagroził odejściem i podwyższono mu uposażenie od 1 lipca 1923 roku na 100.000 Mk..

Wyciąg z zeszytu kasowego Dozoru Szkolnego gminy Rudnik Wielki na 1923 rok kalendarzowy:

• „Marianowi Kolasięskiemu nauczycielowi z Rudnika Wielkiego na opał szkoły w Rudniku Wielkim na rok szkolny 1923 171.000 marek.
• na utrzymanie czystości w szkole 35.000 marek.
• na oświetlenie i materiały piśmienne na cały 1923 rok 15.000 marek.
• Opiece szkolnej w Rudniku Wielkim a,canto remontu budynku szkolnego (postawienie pieca w klasie tejże szkoły) 200.000 marek.
• Marianowi Kolasięskiemu, nauczycielowi w Rudniku Wielkim dodatek drożyźniany od Gminy na 1923 rok kalendarzowy - 16.600 marek.

W Uchwale nr 9 z 1923 roku: „Rada Gminna jednogłośnie wyraża swoją opinię na wydanie mieszkańcowi wsi Rudnik Wielki Józefowi Zemła tytułem zwrotnej pożyczki jednego metra jęczmienia i pół korca owsa na zasiew wiosenny, stosownie do wniesionego przez niego do Urzędu gminy Rudnik Wielki w dniu 14 marca 1922 roku zgłoszenia”.

Korzystajmy z Archiwów.
Gorąco namawiam.
Huras Florian