W badaniach genealogicznych członkowie Naszego Towarzystwa coraz częściej sięgają do dokumentów z przełomu XVIII wieku. Konieczną staje się w tej sytuacji dobra znajomość przebiegu i procesu kształtowania się granic administracji kościelnej, parafii, dekanatów należących do dzisiejszego powiatu częstochowskiego i powiatów ościennych. Właśnie na naszych terenach stykały się północna granica biskupstwa krakowskiego i południowa archidiecezji gnieźnieńskiej, które były przedmiotem burzliwych przetargów związanych z kościelną przynależnością administracyjną w nowej porozbiorowej rzeczywistości.
Wspaniałym materiałem do tych rozważań jest obszerna praca ks.Franciszka Maronia pt. „Proces kształtowania wschodniej granicy biskupstwa wrocławskiego na tle wydarzeń politycznych przełomu XVIII i XIX wieku. Przyczynek do genezy ustaleń bulli „DE SALUTE ANIMARUM” - Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne IV (1971).
Wspaniała praca, której lekturę chciałbym koleżankom i kolegom polecić.
Pod koniec XVIII stulecia północna granica dzielnicy małopolskiej pokrywała się z granicą północna biskupstwa krakowskiego i biegła w ten sposób, że Krzepice, Danków, Wąsosz, Mykanów, Garnek, Dąbrowa Zielona, Koniecpol i Maluszyn pozostawały po stronie archidiecezji gnieźnieńskiej.
Według konspiracyjnej umowy z 1793 roku związanej z drugim rozbiorem Polski, nowa granica przebiegać miała w pobliżu Radomska. Częstochowa miała pozostać przy Polsce.
W porozumieniu ze swoim królem generał Möllendorf naczelny dowódca wojsk pruskich wkroczył w dniu 7 marca 1793 roku w rejon Kłobucka oraz Częstochowy zajmując tym samym cząstkę województwa i diecezji krakowskiej, włączając zajęte tereny do zabranych już w trakcie pierwszego rozbioru tzw.Prus Południowych (a pod względem administracji kościelnej do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego).
Z inicjatywy Austrii po dwóch latach doszło do trzeciego rozbioru a na podstawie podpisanego dnia 24.10.1795 r. porozumienia ze wszystkimi zaborcami, Austria zaspokoiła swoje żądania terytorialne przesunięciem granicy aż do Pilicy, Wisły i Bugu. Zaborcy w dniu 26/15 stycznia 1797 r. podpisali Petersburgu konwencję, która m.innymi postanawiała, że nowe granice polityczne będą również granicami kościelnymi odnośnie wszelkich praw i posiadłości diecezjalnych.
Prusy po trzecim rozbiorze weszły m innymi w posiadanie dawnego księstwa siewierskiego oraz okręgu pilickiego. Dołączone zostały pod nazwą „Nowy Śląsk” do prowincji śląskiej.
Decyzją Fryderyka Wilhelma III w dniu 3 lutego 1798 roku sporządzono pismo do biskupa Turskiego w Krakowie w którym poinformowano o zniesieniu jurysdykcji biskupa krakowskiego nad powiatami pilickim i siewierskim a które odtąd podlegać miały biskupowi wrocławskiemu. Przy krakowskim biskupie pozostały natomiast dekanat bytomski i pszczyński z wyjątkiem Chełmu, Imielina i Kosztów, które dołączono do Nowego Śląska.
Zanim nastąpiło ostateczne rozstrzygnięcie przynależności administracyjnej kilka lat trwały ciągłe zmiany i przetargi między w/w biskupstwami w odniesieniu do ówczesnych parafii dekanatu lelowskiego, siewierskiego i parafii wchodzących w skład powiatu pilickiego, częstochowskiego i siewierskiego.
Jeśli kogoś interesują te wieloletnie zmagania o przynależność konkretnych przygranicznych miejscowości do parafii, sposób i przebieg tych sporów aż do 1799 roku kiedy to ostatecznie zawyrokowano, że wszystkie parafie, które w latach drugiego i trzeciego rozbioru należały do diecezji krakowskiej a znalazły się pod zaborem pruskim zaliczać się będzie do biskupstwa wrocławskiego, to gorąco polecam lekturę w/w pracy ks Franciszka Maronia.
Ja w tej pracy znalazłem niezwykle cenny wykaz ówczesnych parafii stanowiących wschodnią granicę biskupstwa wrocławskiego. Szczególnie ważne są tam zawarte wiadomości dot. nazw i ówczesnego składu parafii powiatu pilickiego, częstochowskiego i siewierskiego. Sądzę, że praca ks F.Maronia jak również wykaz parafii wg stanu na 1795 rok, zainteresuje również naszych przyjaciół - sąsiadów ze Śląskiego Towarzystwa Genealogicznego.
Mam nadzieję, że „Wykaz” w oryginalnym brzmieniu nazw miejscowości i ich przynależności do parafii, stanie sie cenną wskazówką dla poszukujących dokumentów z tego okresu.
Miłej lektury.
Huras Florian
WYKAZ PARAFII
stan na 1795 rok
Powiat częstochowski
Parafia Biała Górna i Dolna: Parafia w Białej z r. 1407, kościół św.Stanisława z r. 1713
Kawodrza, Kucelin, Kamień, Wyczerpy, Dźbów
Parafia Czestochowa:
Lisiniec, Marianowa Kuźnia, Wierzchowiska,
Parafia Stare Miasto: W Częstochowie były w omawianym okresie parafia św. Zygmunta z 1325 r i kościół św. Barbary z r. 1642
Huta, Częstochówka, Św.Barbara, Gnaszyn, Pleszyny, Grabówka, Błeszno, Kiedrzyn, Wrzosowa, Brzeziny
Parafia Konopiska – Filia (Konopiska były filią parafii św.Zygmunta do roku 1866):
Łaziec, Wąsosze, Hutki, Jamiki
Parafia Kłobuck Miasto:
Zagórze, Zakrzewo, Łobodne, Wręczyca Wielka, Wręczyca Mała, Grodzisko, Walenczów, Pierzchne, Kalej, Złochowice, oOatów, Iwanowice, Rembielice, Mokra, Rybna, Lgota, Szarleja, Gorzelnia, Libidza, Kamyk
Parafia Truskolasy Filia (Truskolasy były folią Kłobucka od XVw. aż do usamodzielnienia przez arcybiskupa Raczyńskiego w 1810 r. w czasie przynależności do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego):
Kawki, Praszczyki, Jaciska, Panki, Cyganka, Koziborek, Bór Zapilski, Huta, Długi Kąt, Zwierzyniec
Parafia Miedźno: erygowano jako parafię w 1425 r.
Borowe, Ostrów, Kuźnica
Parafia Poczesna: samodzielna parafia od 1606 roku
Zawistna, Bargły, Wanaty, Zawada, Klepaczka, Własna, Łysiec, Nierada
Parafia Przyrów Miasto:
Wiercica, Sieraków, Kniecia, Zarembice
Parafia Przystajń:
Podłęże, Kuźnica, Stany, Górki, Stara Kuźnica
Parafia Wilkowiecko: w Wilkowiecku była parafia w XIV w z kościołem św. Mikołaja
Dąbrówka
Parafia Żuraw: parafia od XV wieku
Lusławice, Zagórze, Kobyłczyce, Mokrzesz
Powiat pilicki
Parafia Ciągowice: Jako parafia istniała od 1325 roku
Zazdrość, Turza, Rokitno, Młynek Rokicki, Kuźniczka Masłoniowska, Poręba, Krzemieda, Dziechciarze
Parafia Irządze:
Irządze Górne i Dolne, Zawadzka, Mikołajowice, zawada wraz z przysiółkami, Kuliszów, Feliksów, Dąbrówka, Sadowie, Woźniki, Biała, Bodzicowice, Pradła, Siedliszewice, Gołuchowice, Wilków, Ołudza, Wygiełzów,Wilgusz.
Parafia Kidów:
Przychody, Siadcza, Solca, Barycz, Wola Libertowska, Łany Małe, Wierzbica, Dobraków
Parafia Kiebło: Obecnie Giebło
Kiełkowice, Mokrus, Gulzów
Parafia Kroczyce:
Siemierzyce, Podlesie, Lgota Murowana, Przełubsko, Siamoszyce, Lgota Mała, Kostkowice, Huciska
Parafia Kromołów Miasto:
Bzów, Pomnozyce, Łosnice, Zawiercie, Marciszów, Blanowice, Piecki, Żerkowice Dwór, Karlin
Parafia Lelów Stary:
Ślężany, Sokolniki, Dzibice, Blizyce, Dobrogoszyce, Lgota Błotna, Lgota Gawronna, Bystrzonowice, Gorzków, Dabrowno, Zagórze
Parafia Lelów Miasto:
Biała, Mełchów, Turzyn, Zbyszyce
Parafia Nakło:
Marianpol, Szyszki, Grodek, Witów, Siedliska, Tęgobórz, Wąsacze
Parafia Niegowa: Jako parafia notowana już w 1325 roku
Tomiszowice, Ogorzelnik, Bobolice, Hucisko, Mirów, Lutowiec, Moczydło, Trzebniów, Niegowka, Mzurów
Parafia Niegowonice:
Niegowoniczki, Błedów, Kuźnica Błędowska, Grabowa
Parafia Ogrodzieniec Miasto:
Ryczów, Podzamcze
Parafia Pilica Miasto:
Słwniów, Cisówka, Wierbka, Zarzecze, Biskupice, Dobra, Kocikowa, Szyce, Dzwonowice, Sierbowice, Szypowice
Parafia Podlesie:
Zalesie, Sygonka
Parafia Potok: Obecnie Potok Złoty był parafią już w połowie XIV w z kościołem św. Jana Chrzciciela
Janów, Punik, Piasek, Czepurka, Siedlce Górne i Dolne, Opolonka, Skowronno, Pabianice
Parafia Przybynów: Parafia od XIV wieku
Choroń, Zaborze, Wysoka, Masłońskie, Biskupice, Suliszowice.
Parafia Rokitno:
Kaczor, Wołka Ołudzka, Jeziorowice, Otola
Parafia Skarżyce:
Morsko, Żerkowice, Dupice
Parafia Szczekociny Miasto:
Nawskie, Bonowice, Grabiec, Małyszyce, Dąbrowice
Parafia Włodowice Miasto: Są parafią z przełomu XIV i XV w.
Góra Parkoszowice, Kotowice, Zdów, Huciska, Żętkowice, Rudniki
Parafia Żarki Miasto: Jako parafia powstały w 1522 r z pierwotnych parafii Żarek i Leśniowa. W latach 1716-1864 parafią zarządzali Ojcowie Paulini
Jaworznik, Nowa Wieś, Myszków, Jaroszów, zawada, Leśniów, Przewodziszowice, Czatachowa.
Powiat siewierski:
Parafia Będzin Miasto:
Małobądź, Gzichów, Sarnów, Przeczów, Dąbrowa, Piekło Wawierzykowskie
Parafia Chełm:
Kosztowy, Imielin, kopciowice, Czernuchowice, Zabrzeg
Parafia Chruszczobród: parafia od 1459 roku
Tucznababa, Trzebyczka, wysoka, Wygiełzów, Sikorka
Parafia Czeladź Miasto:
Miłowice, Wojkowice Komorne, Siemianowice, Przełajka
Parafia Gołonóg:
Zabkowice, Strzemieszyce Wielkie i małe, Niemcze
Parafia Grodziec:
Grodków, Psary, Łagisza
Parafia Koziegłowy Stare lub Koziegłówki:
Winowno, Rzeniszów, Markowice, Kuźnica Stara, Lgota, Mysłów, Osiek, Pińczyce, Zabijak, huta Stara, Huta Szklana
Parafia Koziegłowy Miasto:
Wojsławice, cynków, Gniazdów, Siedlec, Gęzyn, jastrzębie, Rudnik Wielki i Mały, Kamienica
Parafia Mrzygłód Miasto: parafie Olsztyńską odłączył od Mstowa arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Dzierzgowski w 1552 roku.
Mrzygłódek, Niwki, Nierada, Ciszówka, Bedusz,Mijaczów
Parafia Olsztyn Miasto:
Turów, Przymiłowice, Kusieta, Bukowno,
Parafia Sączów:
Zendek, Nowa Wieś, Tąpkowice, Niezdara, Ożarowice, Celiny, Pyrzowice, Myszkowice
Parafia Siemonia:
Brzekowice, Strzyżowice, Góra, Dobieszowice, Rogoźnik, Twardowice
Parafia Siewierz Miasto:
Brudzowice, Boguchwałowice, Gołuchowice, Sulików, Dwór, Kuźniczka Sulikowska, Kuźniczka Świętojańska, Kuźniczka, Piwonia, Dziewki, Żelisławice, Trzebiesławice
Parafia Sławków Miasto:
Łosień, Łanów, Okradzionów, Łęka
Parafia Targoszyce:
Mierzęcice, Toporowice, Przeczyce, Sadowie, Zawada
Parafia Wojkowice:
Kuźniczka, Dąbie, Goląsza, Ujejsce, Warężyn, Malinowice, Tuliszów
Parafia Zrębice:
Krasawa, Osiny