Mlyny i mlynarze - okolice Czestochowy

Kiedyś pytałem o lokalizacje młyna Maszczyków (inne nazwy: Moszczynek, młyn pod Wysoką, młyn nad Czarką) i prawdopodobnie zagadka się rozwiązała.

Młyn Maszczyków to prawdopodobnie młyn Samuel (pustkowie Samuelów). Jego lokalizacja opisywana na forum to:

Samuel położony w Żarkach na działce Nr 2487, a jakiś inny budynek należący do tej osady znajdujący się na północny wschód być może na tej samej jeszcze działce, bądź tej o Nr 2484. Czarna Struga w 1876 r. biegła tamtędy. Obecnie koryto jest bardziej na zachód. Najpewniej więc w międzyczasie nastąpiła regulacja.

Za tym faktem przemawia ślub Franciszki z młyna pod Wysoką (drugiej żony Baltazara Maszczyka) z Michałem Opielakiem z młyna Pasieki pod Koziegłowami w 1808 r. Franciszka Opielina (Maszczyk) umiera w 1817 r. jeszcze na pustkowiu Maszczykowskim. Potem Michał Opieła żeni się z Marianną Kutkowską i ma z nią przynajmniej 5 dzieci. Pierwsze cztery wymieniane są, że są urodzone w młynie Opiełów (pustkowie Opieła) lecz ostanie z nich już rodzi się na Pustkowiu Samuelów! Michał Opieła był na pewno dzierżawcą młyna pod numerem 20. Co ciekawe, gdy urodziło się pierwsze dziecko Michała Opieły (Marianna -1819 r.) jeszcze wtedy opisany jako z młyna pod Wysoką , to w tej metryce wymieniony jest także Jan Samuel jako zamieszkały w tym młynie!

Potem w tym młynie pojawia się Kacper Samuel (może syna Jana Samuela i Marianny Bacz). Jego dzieci się rodzą już w młynie Samuelów (począwszy od roku 1826) też pod numerem dwudziestym! Przy urodzinach jednego z nich (Joanny 1831 r.) pojawia się Michał Opieła jako dzierżawcą młyna ale z Pustkowia Samuelów! Zresztą w metrykach urodzin dzieci Opiełów i Samuelów przejawiają się też jako świadkowie lub chrzestni Maszczykowie. Widocznie potem Samuelowie byli głównymi dzierżawcami tego młyna.

Jeszcze jeden fakt przemawia, że młyn Maszczyków to młyn Samuel. Grzegorz Maszczyk (dziadek Baltazara) był określany jako ze młyna pod Wysoką. Potem mieszkał tam Kazimierz (syn Grzegorza z pierwszego małżeństwa) określany na ślubie w 1739 r. z Agnieszką (Rozalią) Hiszpańską jako ze młyna nad Czarką. Zmarł on w 1748 już jako młynarz za dworem w Żarkach! Rzeczywiście patrząc od strony kościoła młyn ten znajdował się dokładnie za nieistniejącym już dworem Męcińskich (pozostała chyba jedna baszta) i odpowiada to dokładnie lokalizacji młyna Samuel!

books.google.de/books?id=yy8_AAAAcAAJ&pg...erm%C3%BChle&f=false

Mlyny obowiazki prawne itd Slask 1777r

Panie Arkadiuszu,

Młyn Maszczyków pod Wysoką to nie młyn Samuel. Leżał on 1200 m na wschód od młyna Samuel (Szczerbowizna) w górę rzeki Czarki w kierunku Wysokej Lelowskiej. (mapa poniżej).

Mój pra...dziad Jan Samuel wydzierżawił młyn Szczerbowe (Szczyrbowe, Szczerbowizna) od Jana Męcińskiego w 1808 roku. Nazwa młyna wskazuje, że kiedyś był w rękach młynarza Szczerby.

Od nazwiska Jana młyn nazywano Pustkowiem Samuelów (rzadziej młynem Samuel) aż do lat 40tych XIXw. Potem nie było już tam Samueli i nazwa powróciła do Szczerbowizny. Co się działo potem z tym młynem pisałem w tym wątku 2 czerwca: W 1831 roku Kacper Samuel miesiąc po odziedziczeniu młyna po zmarłym ojcu Janie, oddał go w 6-letnią dzieżawę Michałowi i Katarzynie Opiłom. Opiłowie wtedy byli już dzierżawcami sąsiedniego młyna Maszczyków pod Wysoką. Po śmierci Kacpra jego żona Joanna przez jakiś czas dzierżawila Opiłom młyn, aż do momentu kiedy to młyn trafił ponownie w ręce spadkobierców Męcińskich.(lata 40te). Potem młyn przeszedł w jakiś sposób w ręce Siedleckiego, na którego ślad Pan trafił. Niedługo po śmierci Siedleckiego młyn Szczerbowe przeszedł w posiadanie Okularczyków przybyłych z Winowna.

Poniżej jest mapa topograficzna:z 1944 roku z zanaczonymi młynami Szczerbowizna i Maszczykowizna:



Odnosząc się do Pana uwag Michał Opiła był sąsiadem Jana Samuela (patrz akt zgonu Franciszki 62/1817 familysearch.org/ark:/61903/3:1:33SQ-GTR...3D2115410&cc=2115410 ). Prawdopodobnie był dobrym sąsiadem bo Jan w testamencie spisanym w 1821 roku (na 10 lat przed śmiercią) powierza Michałowi opiekę nad swoimi nieletnimi dziećmi (między innymi Kacprem). Po śmierci Jana Kacper być może z powodu słabego zdrowia (zmarł niebawem) wydzierżawił młyn Samuel swojemu najbliższemu sąsiadowi i niedoszłemu opiekunowi. Tak więc, jak Pan dowodzi, Michał Opiła był dzierżawcą również młyna Samuel (przez kilka lat od maja 1831).

Niestety na temat samego młyna Maszczyków nie udało mi się zgromadzić żadnych informacji. Jeśli zaś potrzebuje Pan dokumentacji młyna Samuel to dysponuję aktami notarialnymi na ten temat od 1808 do 1840 roku.

Warto dodać, że pierwsza żona Michała Opiły Franciszka wdowa po Maszczyku pochodziła z młyna Otrębów (w dół Czarki czyli również po sąsiedzku młyna Samuel ale w drugą stronę).

A jeśli chodzi o "młyn za dworem" w Żarkach to całkiem inny rejon - był on na rzece Leśniówka płynącej z Żarek na południe. Młyny Dworski i Hiszpanka są widoczne na poniższej mapie z 1787 roku. Co ciekawe młyn "za dworem" trafił w dzierżawę Gotlieba syna Jana Samuela.



P.S. Żeby postawić kropkę nad i w sprawie Maszczykowizny zamieszczam znalezioną mapę z 1850 roku która pokazuje młyn Maszczyków pod nazwą Opiła.




Pozdrawiam,
Zbyszek Małolepszy

Chyba Pan ma rację, ale Maszczykowie mogli mieć (dzierżawić, mieszkać) wcześniej przynajmniej 2 młyny albo więcej. Był też wymieniany m.in. Maszczyk Paweł (syn Jana a wnuk Grzegorza Maszczyka z młyna pod Wysoką) wraz z żoną Marianną Szczerbówną z młyna Szczerbów - ślub w 1783 r.

Wracając do wcześniejszego tematu, to wygląda, że Michał Opieła po śmierci Franciszki Maszczyk przejął młyn i wtedy pojawił się młyn Opiełów (wcześniej nigdy nie było takiego młyna). Dziwna jest to przekazanie opieki nad dziećmi przez Jana Samuela w zamian za młyn Samuel w 1821 r., który to Jan Samuel notabene wcześniej w 1819 r. zamieszkiwał we młynie Maszczyków! Może rzeczywiście wynika to z choroby albo nieznanych powiązań rodzinnych czy towarzyskich.

Ten młyn na Pustkowiu Samuelów wcześniej mógł to być młyn dworski, który wszedł w posiadanie Kazimierza Maszczyka poprzez ożenek z Agnieszką-Rozalią Hiszpańską. Na ślubie był wymieniany jako z młyna nad Czarką a na pogrzebie już był z młyna za dworem - dworskiego a gdy rodziły mu się dzieci to był określany jako z młyna pod Żarkami. Patrząc na tą mapę i porównując położenie młyna Samuel (działka w Żarkach Nr 2487) i dworskiego, to wychodzi, że to ten sam młyn.

Jeśli chodzi o ten drugi młyn, to prawdopodobnie był na Maszczykowiźnie (pod Wysoką lub nad Czarką), to rzeczywiście bardziej pasuje jego położenie , ponieważ wchodził on jako tzw. młyn Moszczynek do folwarku Józefów. Potwierdzeniem tej tezy jest akt urodzenia nr 4 z 1823 r. Pawła Maszczyka (syna Szymona Maszczyka i Marianny Kapuścińskiej) we młynie Wysockim na Pustkowiu pod numerem 55 - numer inny! Swiadkami byli Michał Opieła i Walenty Samuel obydwoje zamieszkujący na młynie! W tym młynie też zamieszkiwał Jan Samuel - familysearch.org/ark:/61903/3:1:33S7-9PZ...115410&cc=2115410dać .

Z tego widać wzajemne koligacje Opiełów, Samuelów i Maszczyków- a młyny jak złoto toczą się w krąg z rąk do rąk.

Krzysztof Łągiewka napisał: W 1876 r. do dóbr Żarki należało 8 młynów wieczysto - dzierżawnych. Były to:
1. Olesiów czyli Mandat.
2. Tenderowizna.
3. Samuel.
4. Otręba.
5. Szczerbowa.
6. Papiernia czyli Myszków.
7. Stypa czyli Makieła.
8. Masłoń czyli Piętakiewicz.
Ich położenie oznaczono na mapie z tegoż roku. Posiłkując się stroną geoportal.gov.pl spróbuję opisać na jakich obecnie działkach znajdowały się młyny.
1. Olesiów czyli Mandat położony w Żarkach na działce Nr 2556/4. Zdaje się że młyn jest tam do tej pory. Ale z mapy z 1876 r. wynika też, że na przeciwko młyna na północ po drugiej stronie drogi istniały jeszcze 3 budynki przynależne do tejże osady młynarskiej. Jest to działka Nr 2558. Obecnie nie ma tam żadnych zabudowań.
2. Tenderowizna położony w Żarkach na działce Nr 2695/1. Działka jest dość duża, ale w tym miejscu obecnie znajdują się również budynki. Prowadzi do nich ulica Myszkowska. Nie wiem co tam się teraz mieści. W pobliżu tej osady, na północ, tak dziś jak i dawniej oznaczono staw.
3. Samuel położony w Żarkach na działce Nr 2487, a jakiś inny budynek należący do tej osady znajdujący się na północny wschód być może na tej samej jeszcze działce, bądź tej o Nr 2484. Czarna Struga w 1876 r. biegła tamtędy. Obecnie koryto jest bardziej na zachód. Najpewniej więc w międzyczasie nastąpiła regulacja.
4. Otręba położony na terenie Żarek Letniska na rzeczce Czarce. Prawdopodobnie leżał na terenie działek Nr 125, 261, 122.
5. Szczerbowa położony w Żarkach Letnisku na rzeczce Czarce. Działka Nr 771 (są w tym miejscu budynki).
6. Papiernia czyli Myszków. Położony w Myszkowie. Prawdopodobnie jest to obecna działka Nr 6618 lub sąsiednie. Miejsce to od 1876 r. zmieniło się.
7. Stypa czyli Makieła położony w Jaworzniku. Północna część działki Nr 772 bądź grobla na południowej części działki Nr 766/2. Wtedy istniał tylko staw na wschód od młyna. Obecnie stawów jest więcej.
8. Masłoń czyli Piętakiewicz położony w Jaworzniku. Działka Nr 388. W tym miejscu stoją budynki w otoczeniu trzech stawów. Na mapie z 1876 r. były tam dwa stawy: jeden na wschód, a drugi na południe od młyna. Obecnie widoczny jest trzeci staw na północ od zabudowań, powstały zapewne już po 1876 r.
Być może ktoś z was ma jeszcze inne, dodatkowe informacje co do wyżej wymienionych młynów, ich lokalizacji i tego co znajduje się tam obecnie.

Powyższy opis oparłem na mapie pod tytułem "Plan pomiarowy ośmiu młynów wieczysto - dzierżawnych w dobrach Żarki sytuowanych a mianowicie Olesiów czyli Mandat, Tenderowizna, Samuel, Otręba, Szczerbowa, Papiernia czyli Myszków, Stypa czyli Makieła, Masłoń czyli Piętakiewicz w powiecie będzińskim guberni piotrkowskiej położonych pomierzył i obrachował w 1876 roku A. Grabiański".
Mapę zamieszczam poniżej, aby każdy mógł się dowiedzieć gdzie położone były młyny Żareckie w 1876 r. Dokonałem porównania tej mapy z mapą nam współczesną dla tych terenów, próbując ustalić gdzie te obiekty znajdowałyby się dziś. Na ile trafnie? Proszę o wasze spostrzeżenia.

Na współczesnej mapie topograficznej okolic Żarek wygląda to chyba tak:

1. Otrębowizna
2. Szczerbowizna / Pustkowie Samuelów / młyn Samuel (nazwa w latach 1808-1840). Tu mieszkał Jan Samuel w latach 1808 - 1831.
3. Maszczykowizna / młyn Opiła. Tu mieszkał Michał Opiła od 1808 roku.
4. Młyn Hiszpanka/ młyn "za dworem" / młyn Samuel (nazwa z drugiej połowy XIX w. po Gotliebie Samuelu, który przejął ten młyn od Hiszpańskich). W akcie notarialnym z 1846 Gotlieb Samuel z żoną Julianną są posiadaczami młyna Hiszpanka.
5. Młyn Olesiów
6. Tenderowizna